Trường Trung học cơ sở Đoàn Thị Điểm tọa lạc tại số 413/86 Lê Văn Sỹ, Phường 12, Quận 3, được xây dựng từ năm 1960 với diện tích sử dụng 5562,3m2 có tường rào bao bọc xung quanh; bao gồm 4 dãy A, B, C, D . Trường có nhiệm vụ tiếp nhận giảng dạy và giáo dục học sinh từ lớp 6 đến lớp 9, theo loại hình học 2 buổi/ngày. Trường có 36 phòng học, 8 phòng chức năng, 1 nhà thi đấu đa năng và sân chơi có diện tích rộng.
Trước đây là trường cấp I, từ sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, trường thuộc hệ thống giáo dục do nhà nước thống nhất quản lý và là trường cấp I và II. Năm 1995 theo quyết định số 75/QĐ-UB ngày 15 tháng 11 năm 1995 của Ủy ban nhân dân Quận 3 trường chuyển tên gọi từ tường PTCS Đoàn Thị Điểm thành trường THCS Đoàn Thị Điểm và hoạt động cho đến ngày nay.
Năm học 2017 - 2018 trường được cải tạo và xây dựng mới thêm một số hạng mục và chính thức đưa vào sử dụng vào tháng 9/2018.
Trường Trung học cơ sở Đoàn Thị Điểm vinh dự được mang tên nữ sĩ tài hoa Đoàn Thị Điểm; hiệu là Hồng Hà Nữ sĩ, biệt hiệu là Ban Tang, sinh năm 1705 tại làng Hiến Phạm (còn gọi là Giai Phạm, tên nôm là làng Giữa), huyện Văn Giang, tỉnh Bắc Ninh, nay thuộc tỉnh Hưng Yên. Theo gia phả họ Đoàn, Tằng tổ của bà Đoàn Thị Điểm là ông Lê Công Nẩm, làm quan võ tới chức Thái Thường Tự Thiếu Khanh, được tước phong Thiêm Hào Tử; Nội tổ là ông Lê Doãn Vi, người có tài văn học, làm quan đến chức Xã quan; Thân phụ là ông Lê Doãn Nghi đậu Hương Cống (Cử Nhân) năm 21 tuổi. Từ đây, ông đổi qua họ Đoàn, gọi là Đoàn Doãn Nghi. Ông có một thời gian dài dạy học ở thôn Lạc Viên, huyện An Dương, nay thuộc Hải Phòng.
Mặc dù là phận gái, nhưng với tư chất thông minh đặc biệt, ngay từ thuở nhỏ bà Đoàn Thị Điểm đã được học đủ Tứ Thư, Ngũ Kinh… lại được mẹ dạy cho học nữ công gia chánh nên đến năm 16 tuổi, bà đã nổi tiếng là một tài nữ trẻ tuổi. Quan Thượng thư Lê Anh Tuấn, vốn quen biết Đoàn Doãn Nghi, lại mến tài văn chương và đức hạnh của Đoàn Thị Điểm nên đã nhận bà làm con nuôi. Kể từ đó, bà về ở nhà của dưỡng phụ tại trường Bích Câu, kinh thành Thăng Long. Đây là thời gian bà đọc được rất nhiều sách vở quý trong kho sách của quan Thượng thư, nên vốn kiến thức được mở rộng, lại tiếp xúc với nhiều người danh vọng, khoa bảng vì vậy tiếng tăm về tài ứng đối văn chương, về hoa tay khéo léo của tài nữ họ Đoàn càng lan xa. Khi dưỡng phụ có ý tiến cử bà vào cung Chúa Trịnh để dạy các cung nữ, bà kiên quyết từ chối, vì không muốn bị gò bó trong chốn triều đình.
Năm 1724 nghe tin cha ốm nặng, tình hình chính trị ở Thăng Long lúc đó lại rối ren, bà đã xin phép Thượng thư về quê phụng dưỡng cha.
Sau khi cha mất, anh trai bà là Đoàn Doãn Luân mở trường dạy học. Nhưng ông Luân mất sớm, bà lại đem gia đình lên Sài Trang, ở đây bà được tiến cử vào cung Chúa Trịnh dạy học nhưng khi ở trong cung, thấy rõ sự thối nát của triều đình, nên bà lại xin trở về quê nhà.
Năm 1739, giặc dã nổi lên khắp nơi, bà cùng mẹ, chị dâu và hai cháu tản cư đến làng Chương Dương bên bờ sông Nhị Hà, gần Hà Nội. Lúc đầu, bà làm nghề xem mạch, bốc thuốc, gần như một tay nuôi sống cả gia đình nhưng chí hướng của bà là nối nghiệp cha và anh mở trường dạy học, mong đem hết tài năng của mình để truyền lại cho thế hệ sau, đào tạo lớp người mới, vừa có kiến thức cao vừa có đạo đức để giúp dân giúp nước. Bà nhận thấy, từ trước tới nay chưa có một phụ nữ nào dạy học mà có học trò thành đạt cả. Với quyết tâm và tài năng của mình bà xin mở trường dạy học đào tạo nhân tài. Học trò theo học rất đông và đúng với lòng mong ước của bà, trong số học trò, có ông Đào Duy Doãn ở làng Chương Dương, sau này thi đỗ Tiến sĩ năm 1763.
Năm 1743 bà kết hôn với ông Nguyễn Kiều – một người học rộng tài cao (18 tuổi đỗ Giải nguyên, 21 tuổi đỗ Tiến sĩ). Sống với nhau chưa được bao lâu thì quan Thị lang Nguyễn Kiều nhận được lệnh phải đi sứ sang Trung Quốc. Bà Đoàn Thị Điểm, một mình chăm sóc cả hai gia đình nội ngoại. Trong khoảng thời gian này, bà nhận được bản Chinh Phụ Ngâm Khúc viết bằng Hán văn của Đặng Trần Côn. Đồng cảm với tâm trạng của người chinh phụ, bà dịch ra thơ Nôm bản Chinh phụ ngâm này, cùng với Truyện Kiều của Nguyễn Du, Cung oán ngâm khúc Nguyễn Gia Thiều, Bản dịch Chinh phụ ngâm của Hồng Hà nữ sĩ được xem là tác phẩm ưu tú nhất của nền thi văn trung đại Việt Nam. Chính tác phẩm này đã đưa tên tuổi của bà lên đỉnh cao trong nền văn học nước nhà. Tương truyền, bà Đoàn Thị Điểm viết sách nhiều nhưng đến nay hầu hết bị thất lạc, hậu thế chỉ còn biết đến một vài tác phẩm của Hồng Hà nữ sĩ (trong đó có Truyền kỳ tân phả viết bằng chữ nho).
Tháng 8 năm 1748, trên đường theo chồng vào Nghệ An, bà bị ốm nặng và mất ngày 11 tháng 9 năm Đinh Mão (1748). Phần mộ của bà hiện nay an táng tại phường Phú Thượng quận Tây Hồ, Hà Nội.
Nữ sĩ Đoàn Thị Điểm được người đời sau tôn kính không chỉ vì tài văn thơ điêu luyện, đặc sắc, mà còn vì bà có những phẩm chất cao quý, đức hạnh tốt đẹp xứng đáng và là mẫu người phụ nữ tiêu biểu của xã hội Việt Nam ở mọi thời đại. Bà là ngôi sao sáng trong hàng ngũ những nữ sĩ Việt Nam, một nhà giáo, một lương y tài đức vẹn toàn.
Từ khi thành lập cho đến nay, nhà trường đã xây dựng được đội ngũ giáo viên có năng lực về chuyên môn, nghiệp vụ. Đội ngũ cán bộ, giáo viên và nhân viên có phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống tốt, tâm huyết với nghề dạy học, hết lòng vì sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ, có năng lực chuyên môn vững vàng, năng nổ nhiệt tình trong công việc, tinh thần trách nhiệm cao, có nhiều kinh nghiệm, đoàn kết gắn bó, thống nhất. Thuận lợi cơ bản của nhà trường là đội ngũ giáo viên đa số nhiệt tình, có trình độ đào tạo đạt chuẩn và trên chuẩn. Cán bộ quản lý nhà trường có kinh nghiệm và sâu sát trong quản lý, điều hành.
Tỉ lệ tốt nghiệp trung học cơ sở nhiều năm liên tục đạt 100%, chất lượng giáo dục ổn định và được giữ vững.
Trường có tổ chức Chi bộ Đảng trực thuộc Đảng bộ 12. Chi bộ giữ vai trò lãnh đạo trong toàn bộ hoạt động của nhà trường. Các tổ chức khác như: Công đoàn cơ sở, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh; có 6 tổ chuyên môn, 1 tổ văn phòng; Ban đại diện Cha mẹ học sinh.
Được sự quan tâm sâu sát của các cấp chính quyền, Quận ủy, Ủy ban nhân dân, Phòng Giáo dục và Đào tạo Quận 3 và đặc biệt là sự đoàn kết của tập thể sư phạm nhà trường, trong những năm qua, nhà trường đã gặt hái được những thành quả đáng khích lệ, nâng cao vị thế của mình và được sự tin tưởng của Cha mẹ học sinh khi gửi con theo học tại trường.
Kết quả hoạt động các mặt của trường trong những năm học qua như sau:
- Ủy Ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh tặng bằng khen “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học” liên tục từ năm 2010 đến nay.
- Năm học 2005 – 2006, nhà trường đón nhận Bằng khen của Bộ Giáo dục và Đào tạo hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học 2005 – 2006 theo Quyết định số 7535/QĐ – BGD & ĐT ngày 20 tháng 12 năm 2006.
- Năm 2008 – 2009, Liên đội đón nhận Bằng khen của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, đã có thành tích xuất sắc trong công tác Đội và phong trào thiếu nhi theo Quyết định số 272/QĐ-TWĐTN ngày 19 tháng 6 năm 2009.
- Năm học 2010 – 2011, nhà trường đón nhận Bằng khen của Bộ Giáo dục và Đào tạo hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học 2010 – 2011 theo Quyết định số 5623/QĐ – BGD & ĐT ngày 10 tháng 11 năm 2011.
- Năm học 2012 – 2013, nhà trường đón nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ khen tặng đơn vị đã có nhiều thành tích trong công tác từ 2011-2013 góp phần vào sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc theo Quyết định số 585/QĐ/TT ngày 22 tháng 04 năm 2014.
- Năm 2016 – 2017, Công đoàn nhà trường đón nhận Bằng khen Liên đoàn Lao động Thành phố khen tặng Công đoàn cơ sở có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua lao động giỏi và hoạt động Công đoàn năm học 2016-2017 theo Quyết định số 22/QĐKT-LĐLĐ ngày 25 tháng 8 năm 2017.
- Năm 2017 – 2018, Công đoàn nhà trường đón nhận Bằng khen Liên đoàn Lao động Thành phố khen tặng Công đoàn cơ sở có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua lao động giỏi và hoạt động Công đoàn năm học 2017-2018 theo Quyết định số 132/QĐKT-LĐLĐ ngày 18 tháng 9 năm 2018.
- Năm học 2019-2020, nhà trường đón nhận “Cờ thi đua Tổng liên đoàn lao động Thành phố Hồ Chí Minh” tặng Công đoàn cơ sở vững mạnh xuất sắc và trong năm học này trường được công nhận đạt chuẩn giáo dục cấp độ 1 theo quyết định số 1368-39/QĐ- GDĐT-KTKĐCLGD ngày 15 tháng 7 năm 2020 của Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh
- Chi bộ nhiều năm liền đạt “Chi bộ trong sạch vững mạnh”.